Osmanlı Döneminde Bankacılık Nasıl Yapılırdı?

Osmanlı Döneminde Bankacılık Nasıl Yapılırdı?

Osmanlı toplumunda İslamiyet’in etkisiyle faizcilik ve bankacılık gibi olgulara soğuk bakıldığı için bu olgularda toplum içinde yaşayan azınlıklar daha çok ilgi göstermişlerdir. Buna neden olarak Osmanlı devletinin en büyük kısmını oluşturan Türkler daha çok benimsedikleri askerlik ve yöneticiliğe daha fazla ilgi göstermişlerdir. Hem toplumun soğuk bakması hem de yönetim anlayışının bu işe çok fazla izin vermemesi nedeniyle Bankacılık Osmanlı devletinde tazminata kadar bir gelişim göstermemiştir. İlk bankacılık faaliyetleri tazminat dönemi ile aktif bir şekilde başladığını söyleyebiliriz. Resmi bankaların açılması o tarihleri bulsa da 19. Yüzyılın ikinci yarısında Galata Bankerleri olarak isimlendirilen bir kısım bu işi şahıs olarak yürütmeye başlamışlardır.

Batı da bankacılık sanayi devrimi ile birlikte hızlı bir gelişim süresine girmiştir. Bunda sömürgecilik faaliyetlerinin artması, sanayi kuruluşlarının büyümek için nakde ihtiyaç duymaları bankacılık sektörünün gelişmesine neden olmuştur. Ancak Osmanlı’da bankacılık çok farklı nedenlerle ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devletinin son yüzyılda hazine olarak paraya ihtiyaç duyulması bankacılık sektörünün başlanmasına neden olmuştur. Bildiğiniz gibi Osmanlı’da hazinenin en büyük geliri savaşlardan edinilen ganimetler ve halktan toplanan vergiler ile sağlanıyordu. Yıkılma döneminde savaş kazanılamaması ve vergi sisteminin bozulması ile orduyu beslemek için paraya ihtiyaç duyulması ve dışarıdan alınan borçlarının ödenememesi bankacılığın bir anda kurulmasına neden olmuştur.

Osmanlıda Bankaların Kurulması

Bankalar Osmanlıda kurulmadan önce azınlık tarafından yürütülen bankerlik devlete borç para vermeye başlamıştır. Özellikle 1750’li yıllardan itibaren Osmanlı ekonomisinin bozulması bu durumun gerçekleşmesine neden olmuştur. Bankerler devlete borç para vermesinin yanında, paraları değiştirme işini yapması, senet alım-satımı gibi faaliyetleri göstermesi kısmi olarak bankacılık faaliyeti yapıldığını gösteriyor.

Osmanlı Devletinde tam olarak bankacılık faaliyetinin başlaması yabancıların eliyle gerçekleşmiştir. Sanayi devrimi ile çok fazla üretim gerçekleştiren Avrupa’lı devletler yeni pazarlara girebilmek amacıyla Osmanlı devletine borç para vermeyi kabul etmişlerdir. Ancak bu paraların taşıma, bankacılık ve ticaret alanlarında kullanılmasını şart koşmuşlardır. Bu çalışmalar ile Osmanlı’nın kalbi olan İstanbul’da büyük bir sermaye ve para piyasasının oluşmasının temellerini oluşturmuştur. Osmanlıda para kullanımı 1839 yılında kaime adı altında bir paranın basılması ile başlamıştır. Daha önce altın ve gümüş ile ticaret yönlendiriliyordu. Bu paranın kısa sürede değer kaybetmesi ise ekonominin büyük bir sıkıntı içine girmesine neden olmuştur. Devlet bu durumu düzeltmesi için iki galata bankeri ile anlaşmaya varmıştır. Anlaşmanın detaylarında iki bankere yıllık 2 milyon kaime verilecek onlarda 1 yıl boyunca İngiliz ve Fransızlara 110 kuruş üzerinden poliçe satma işini üstlenecektir. Bu girişimin iki taraf açısından da başarılı olması ile iki banker 1847 yılında ilk Osmanlı bankası olan İstanbul Bankasını kurmuşlardır. Ülkenin ilk resmi bankasında yüksek işlemlerin yapılmak istenmeye ve yapılan spekülasyon çalışmaları bankanın 5 yıl sonra iflası ile sonuçlanmıştır.

1838 yılında imzalanan Balta Limanı Anlaşması İngilizler ile serbest dış ticaret politikası izlenmesine neden olmuştur. Bu anlaşmanın benzerlerini diğer Avrupalı ülkelerle de yapılması Osmanlı’nın bir anda Avrupa’nın açık pazarı durumuna getirmiştir. İthalat bu anlaşmalar ile 5 kat artarken ihracatın sadece yarısı olması büyük bir dış ticaret açığı ortaya çıkarmıştır. Osmanlı devleti bunu düzeltmek için ilk defa Bank-ı Dersaadet adı ile ilk banka kurulmuştur. Bu süreçlerin ikisi de başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından özellikle 20. Yüzyılın başlarında Bankacılık faaliyeti tam anlamı ile başlamıştır. Ancak bu bankalar Osmanlı Devletinin gelişmesi için değil alacakların tahsili için kullanılmıştır.